Número 34
Cuaderno

La (des)politización de la emigración y de su retorno en el cine de NO-DO

Beatriz Busto Miramontes
Universidad de Santiago de Compostela
Biografía

Publicado 01.07.2022

Palabras clave

  • Emigración,
  • NO-DO,
  • poder,
  • representación,
  • subalternidad.

Resumen

En el año 1958, el organismo cinematográfico NO-DO, emitió un documental a color dirigido por Alberto Carles Blat titulado Aires de mi tierra. En diciembre del mismo año se estrenaba en el cine Gran Mitre de Buenos Aires un documental a color de Manuel Arís titulado Un viaje por Galicia. El de Arís se encuadra en el «cine de correspondencia» (películas filmadas por emigrantes temporalmente retornados con el objetivo de ser proyectadas en la diáspora ante la emigración). El de Carles Blat en NO-DO ficciona el retorno de un emigrante a Galicia poniendo la imagen al servicio de la legitimación política en la España franquista. Este artículo es una reflexión antropológica sobre ambos documentales, la manera en la que uno y otro representaron a la emigración gallega en el cine y cómo NO-DO funcionó como dispositivo de representación de la alteridad, haciendo un uso turistificado, subalterno y colonial del sujeto emigrado y de su territorio de origen, alimentando el estereotipo de una Galicia congelada al servicio del desarrollismo turístico.

 

Citas

  1. Bhabha, H.K. (2013). El lugar de la cultura. Buenos Aires: Manantial.
  2. Barreiro González, M.S. (2018a). Filmar a terra. A paisaxe como cuestión de clase. En M. Ledo Andión (coord.), Marcas na paisaxe, pp.43-80. Vigo: Editorial Galaxia.
  3. Barreiro González, M.S. (2018b). Paysage et émigration: une anthropologie visuelle de l’espace galicien dans le cinéma du réel. Journées jeunes chercheurs en Geographie sociale. Université Rennes II, 19-20/03/2018. Recuperado de https://www.academia.edu/36595670/Paysage_et_%C3%A9migration_une_anthropologie_visuelle_de_lespace_galicien_dans_le_cin%C3%A9ma_du_r%C3%A9elç
  4. Busto Miramontes, B. (2020). La arquitectura del estereotipo cultural en el cine del régimen franquista: el “Galaiquismo”. Cadernos de Arte e Antropologia. 9 (1),111-124. https://doi.org/10.4000/cadernosaa.2856
  5. Busto Miramontes, B. (2021). Um país a la gallega. Galiza no NO-DO franquista. Santiago de Compostela: Através Editora.
  6. Carmona Badía, X. y Fernández González, A. (2005). La economía gallega en el período franquista (1939-1975). En J. de Juana y J. Prada (coords.), Historia Contemporánea de Galicia, pp. 261-293. Barcelona: Ariel.
  7. Comaroff, J. L. y Comaroff, J. (2011). Etnicidad S.A. Madrid: Katz.
  8. do Pico Orjais, J. L. y Rei Sanmartím, I. (2010). Ayes de mi país: o cancioneiro de Marcial Valladares. Baiona. Dos Acordes.
  9. Fanon, F. (1991). Black Skin, White Masks. Londres: Pluto Press.
  10. Foucault, M. (1978). Microfísica del poder. Madrid: Las Ediciones de La Piqueta.
  11. Geertz, C. (2011). La interpretación de las culturas. Barcelona: Editorial Gedisa.
  12. González, M. (1996). Cine e emigración. En J. L. Castro de Paz (coord.), Historia do cine en Galicia, pp. 215-247. Oleiros: Vía Láctea.
  13. González-Millán, X. (2000). Resistencia cultural e diferencia histórica. A experiencia da subalternidade. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.
  14. Jiménez-Esquinas, G. (2021). Del paisaje al cuerpo. La patrimonialización de la Costa da Morte desde la antropología feminista. Bilbao: Euskal Herriko Unibertsitatea.
  15. Maiz, B. (1998). Galicia na II República e baixo o franquismo. Vigo: Edición Xerais de Galicia.
  16. Mies, M. (2014). Housewifisation-Globalisation-Subsistence Perspective. En M. van der Linden y K. Heinz Roth (eds.), Beyond Marx. Theorising the Global Labour Relations of the Twenty-First Century, pp. 209-237. Leiden: Brill.
  17. Miguélez-Carballeira, H. (2014). Galiza, um povo sentimental? Género, política e cultura no imaginário nacional e galego. Santiago de Compostela: Através Editora.
  18. Moradiellos, E. (2003). La España de Franco (1939-1975). Política y sociedad. Madrid: Síntesis.
  19. Mouriño Lorenzo, J.M. (2008). El regresso a casa a través de la (mágica) imagen cinematográfica. Revista F@ro: revista teórica del Departamento de Ciencias de la Comunicación, 7. Recuperado de http://web.upla.cl/revistafaro/02_monografico/07_mourino.htm
  20. Murado, M.A. (2013). Outra idea de Galicia. Barcelona: Debate.
  21. Núñez Seixas, X.M. (1998). Retornados e inadaptados: el «Americano» gallego, entre mito y realidad (1880-1930). Revista de Indias, 58 (214), 555-593.
  22. https://doi.org/10.3989/revindias.1998.i214.748
  23. Núñez Seixas, X.M. (2002). O inmigrante imaxinario. Estereotipos, representacións e identidades dos galegos na Arxentina (1880-1940). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
  24. Pack, S.D. (2009). La invasión pacífica. Los turistas y la España de Franco. Madrid: Turner.
  25. Redondo Neira, F. y Pérez Pereiro, M. (2018). Identidades buscadas e construídas: imaxes da emigración galega no cinema. En M. Ledo Andión (coord.), Marcas na paisaxe. Para unha historia do cinema en lingua galega, pp.107-141. Vigo: Editorial Galaxia.
  26. Rico Boquete, E. (2005). El franquismo en Galicia. En J. de Juana y J. Prada (coords.), Historia contemporánea de Galicia, pp.323-351. Barcelona: Ariel.
  27. Tranche, R. R., Sánchez-Biosca, V. (2006). NO-DO. El tiempo y la memoria. Madrid: Cátedra/Filmoteca Española.
  28. Tranche, R. R, Sánchez-Biosca, V. (2009). Imaginarios de la emigración española en los años sesenta: NO-DO, presencias y ausencias. En J. Hernández Borge y D. L. González Lopo (eds.), La emigración en el cine. Diversos enfoques, pp. 61-73. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
  29. Said, E. W. (2013). Orientalismo. Barcelona: Debolsillo.
  30. Sontag, S. (2006). Sobre la fotografía. México, D.F.: Alfaguara.
  31. Spivak, G. Ch. (2009). ¿Pueden hablar los subalternos? Manuel Asensi Pérez (trad. y ed.). Barcelona: Museu d’Art Contemporani de Barcelona.
  32. Turner, V. (1980). La selva de los símbolos. Madrid: Siglo XX.
  33. Vázquez González, A. (2011). Algunhas precisións cuantitativas sobre a última vaga emigratoria galego-arxentina. En N. Cristóforis (cord.), Baixo o signo do franquismo: emigrantes e exiliados na Arxentina, pp.31-55. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco Edicións.